Iluminowane rękopisy to jedne z najbardziej tajemniczych obiektów. Rękopisane średniowieczne księgi, zdobione kolorowymi miniaturami i ornamentami, mimo podobieństwa techniki, różniły się w różnych regionach i epokach.
1250 Crusader Bible, część księgi znajduje się w nowojorskiej Bibliotece Morgana, część w Bibliotece Narodowej Francji, a część w Getty Museum w USAPrzeczytaj więcej o Latarni Północnej
Do stworzenia takich rękopisów użyto naturalnych barwników, które dały niesamowicie głębokie kolory. Aby nadać miniaturom blasku, rzemieślnicy sięgnęli po złoto i srebro.
Pomimo identycznej technologii iluminowane rękopisy różniły się w różnych epokach i regionach.
Iluminacja ormiańska: na 30 tysięcy zachowanych rękopisów około 10 tysięcy jest ilustrowanych, z czego około 7 tysięcy to pełnoprawne miniatury. Niektórzy z najstarszych naukowców odnoszą się do VI-VII wieku. Najstarsze to Ewangelia królowej Mlkego i Ewangelia Etchmiadzin.
Sztuka tworzenia iluminowanych rękopisów w Bizancjum kontynuowała starożytne tradycje. W okresie ikonoklazmu zawierały wizerunki krzyża i tematyczne ornamenty. Renesans macedoński, z ważnymi zmianami stylistycznymi w sztuce, charakteryzował się również tworzeniem takich ksiąg. Jednym z najwcześniejszych jest kodeks Grzegorza z Nazjanzu.
Od końca XI wieku zaobserwowano pewne zmiany w iluminacji Bizancjum. Zauważono czysto miniaturowy styl. Oddzielne obrazy rzadko zajmują całe arkusze, ale stają się malutkimi „obrazkami” na marginesach lub w tekście.
Rozpowszechnienie Księgi Godzin Joanny d'Evreux 1324-1328, przechowywanej w Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku
Iluminowane rękopisy, powstałe pod koniec pierwszego tysiąclecia na Wyspach Brytyjskich, są jednymi z najbardziej uderzających zabytków wspólnego dziedzictwa kultury celtyckiej. Do najbardziej znanych przykładów należą Księga z Kells, Ewangelie Lindisfarne i Darrow.
Począwszy od epoki późnego średniowiecza zaczęły pojawiać się książki adresowane do arystokracji. Prowadzi to również do zmiany treści rękopisów. Teksty religijne są nadal popularne, ale zapotrzebowanie na literaturę świecką wciąż rośnie. Na pierwszy plan wysuwają się projekty książek, dekoracje, miniatury.
W tym okresie ukazuje się wiele znanych kodeksów rękopiśmiennych wykonanych w technice iluminacji - "Wielkie Kroniki Francuskie", "Wspaniała Księga Godzin księcia Berry" i "Apokalipsa św. Sewera", rękopisy Robineta Testard.
Czarna Księga Godzin 1475-1480, Biblioteka Morgana, Nowy Jork
Początkiem końca iluminowanych rękopisów było wynalezienie prasy drukarskiej przez Jana Gutenberga w 1440 roku. Nadal jednak cieszyły się popularnością wśród arystokratów i przeciwników druku.
Dziś rękopisy iluminowane zajmują jedno z pierwszych miejsc w znanych kolekcjach używanych. Niektóre egzemplarze tych książek znajdują się również na Violity w dziale "Bukinista".
