Kamienny haft. Niszczenie ukraińskiej kultury trwa…

Ukraińska historia regionów wschodnich i południowych kształtowała się przez wiele lat pod naciskiem ideologii Związku Radzieckiego. Krzyżowanie trwało dłużej niż jedno pokolenie. Ale dziedzictwo tych regionów ma starożytne ukraińskie korzenie i okupanci nigdy tego nie zmienią.

Na południu Ukrainy zachowało się wiele architektonicznych, archeologicznych i historycznych zabytków kultury ukraińskiej. Region Chersoniu, kraina, która zachowuje wartości z różnych okresów historycznych, od pochówków scytyjskich po unikalne rezerwaty przyrody.

W latach pięćdziesiątych XX wieku w obwodzie chersońskim powstało miasteczko Nowa Kachowka. Miasto zostało zbudowane dla robotników, którzy budowali elektrownię wodną. Domy budowano więc w tym samym typie, prosto, bez fanaberii. Wydawać by się mogło, że Ukraińcy mogą być w mieście, które zostało zbudowane przez komunistyczne władze Związku Radzieckiego. Ale wtedy miastu się poszczęściło i do miasta przyjechał Ołeksandr Dowżenko.

Ukraiński reżyser filmowy, który całym sercem kochał Ukrainę. Przyjechał napisać scenariusz do filmu „Poemat o morzu”. Atmosfera miasta była przygnębiająca swoją szarością. Plan architektoniczny miasta był prosty, z niską zabudową i ogrodami wokół. Kiedy wszystko wokół było zielone, domy wyglądały ponuro. Na zmiany wpłynął Ołeksandr Dowżenko. Na jego prośbę do miasta wysłano architektów i artystów z Akademii Architektury.

Specjaliści dekorowali elewacje budynków, szkół i administracji. Udekorowano około 180 budynków.

Artysta Hryhorij Dowżenko przybył do Nowej Kachowki wraz z innymi specjalistami. Tworzone przez niego ozdoby są niepowtarzalne. Artysta monumentalny, czyli bojczuk (wyznawcy Mychajła Bojczuka). Główne idee jego sztuki to prostota i tradycyjne schematy, które łączą się z wzorami i wizerunkami roślin i zwierząt. Artysta popularyzował sztukę ukraińską, tożsamość kultury ukraińskiej.

„Gryhorij Dowżenko studiował barokową sztukę kozacką, hafty, ozdoby Zofii Kijowskiej, dekorację bram cerkiewnych i mieszkalnych, sztukę ludową i użytkową, ornamentykę z Azadów. Potrafił w jednej linii odczuć całą filozofię ukraińskiego ornamentu. Tak więc na domach stepów Taurów widzimy kaliny, winorośle i symbole ludowe” – mówi aktywistka społeczna Elizawieta Jewsiejewa, która jest jedną z inicjatorek powstania organizacji społecznej zajmującej się ochroną i rozpowszechnianiem historii miasto.

Ozdoby na domach dwóch rodzajów. Niektóre z nich są rzeźbione, co wymagało od mistrzów tytanicznej pracy. U innych tynkarzy praca jest nie mniej trudna i długotrwała i wymaga większej liczby specjalistów. Stiuk jest bardzo mocny i zachował się do dziś dzięki specjalnej recepturze zaprawy gipsowej autorstwa Hryhorija Dowżenko.

Według ludzkich wspomnień miasto wyglądało, jakby było ubrane w koronkę. Każdy wzór jest inny, każdy panel jest niepowtarzalny, każdy zdobiony budynek jest niepowtarzalny.

Wiele roślin jest przedstawionych osobno. Ozdoby są charakterystyczne dla ukraińskiego haftu. Na zdjęciach widać pszenicę, słoneczniki, tradycyjne wazony i kumany.

Związek Radziecki nie akceptował tak wystawnych odznaczeń, uznano je za przesadne. Nie mogło być mowy o żadnej wartości estetycznej, a nawet kulturowej. Władze komunistyczne wydają dekret z 1955 r. „O likwidacji ekscesów w budownictwie”. Potępia artystów i zabrania dalszej pracy. Budynki od wielu lat są bielone i malowane w tej samej tonacji. Miasto znów staje się monotonne.

Od 2015 roku lokalni aktywiści rozpoczęli zakrojony na szeroką skalę projekt zachowania i przywrócenia wartości historycznej. To wtedy organizacja społeczna wybrała nazwę „hafty kamienne” dla unikalnych artystycznych fasad. Elementy artystyczne otrzymały tę nazwę ze względu na ich wizualne, schematyczne i zdobnicze podobieństwo do ukraińskiego haftu ludowego.

Wolontariusze odrestaurowali budynki bez pomocy lokalnych władz, we własnym zakresie odnowili ozdoby. Odbywały się imprezy informacyjne. Inicjatywę poparła lokalna społeczność. Jednym z najtrudniejszych zadań w renowacji jest usuwanie wielu warstw starej farby. Dzięki działaczom miasta ożyły „Kamienne hafty”.

Dopiero po oczyszczeniu wszystkich warstw udało się w końcu zobaczyć obraz na niektórych pojedynczych budynkach. Wystrój odpowiadał przeznaczeniu budynku. Na przykład instytut jest ozdobiony „otwartą księgą”, a budynek Dnieprobudu ozdobiony jest „zaporą” i „elektrownią wodną”.

Dzięki wspólnym wysiłkom powstały publikacje z ilustracjami do historii miasta. A syn artysty-architekta wspomina wspólną pracę z ojcem w Nowej Kachowce. Coraz więcej ludzi uświadamia sobie swoją ojczyznę, a turyści chcą na własne oczy zobaczyć „Kamienne hafty” i inne piękno regionu.

Dziś Nowa Kachowka, podobnie jak inne perły chersońskiego stepu, znajduje się pod okupacją rosyjską. Plądrowane są zabytki. Zabytki architektury są niszczone przez najeźdźców.

Przypomnijmy, że w nocy 6 czerwca 2023 r. wojska rosyjskie wysadzili w powietrze Kachowską HPP. Woda zalewa Chersonskie ziemie, miasta i wsie. To kolejny akt ekobójstwa i ludobójstwa narodu ukraińskiego przeciwko kulturze jako całości.

Elżbieta Jewsiejewa

Nikita Zawiliński

Walentyna Kowalenko

Archiwum

Grupa na Facebooku „Nowa Kachowka – skansen sztuki monumentalnej „Hafty kamienne.

Zdjęcie z darmowego dostępu do internetu.